Vào ngày Tết Đoan Ngọ, người dân quê thường hay đổ bánh xèo để cúng gia tiên và thết đãi con cháu. Chộn rộn nhất vẫn là tìm sao cho được rổ rau vườn với đủ thứ cải trời, cơm nguội, lá lụa, rau má, đọt sộp,... gì thì gì nhưng nếu thiếu lá cách coi như món bánh xèo giảm đi một phần ba sự hấp dẫn. Cao cấp hơn có món cá lia thia kho lạt, nếu cuốn bánh tráng mà rau sống đi kèm không có lá cách thì phần thi vị giảm đi mấy lần.

Khoai lang mắm sống cuốn lá cách là món ăn đặc sản nổi tiếng của vùng sông nước Cửu Long. Khoai lang luộc xong bóc bỏ vỏ, cặp với một con mắm sống (thường là cá trèn, cá linh, cá sặt,...), rắc chút dừa nạo (loại dừa rám đã cứng vỏ nhưng chưa khô) cùng một nhúm rau cải các thứ và lá cách là có ngay miếng ngon khai vị trong bữa nhậu.

Ba tôi còn có món “độc chiêu”, thường bày ra nấu nướng khi có “chiến hữu” rủ rê. Nhất là vào những buổi chiều đi cắt lúa về, ông xách theo một xâu chuột đồng, lật đật bảo tôi đun nước sôi để ông làm lông. Chừng nửa tiếng sau, những con chuột đen thủi đen thui kia trở nên trắng phếu. Ông chặt miếng, ướp tỏi, bột ngọt, đường, muối, ngũ vị hương,... để một chút cho thấm. Ông bảo tôi ra vườn bẻ một mớ lá cách đem vô lặt lá, xắt nhuyễn. Xong đâu đó, ba tôi bắc chảo lên bếp, cho mỡ, tỏi vào phi vàng, rồi cho thịt chuột đã ướp sẵn vào xào. Đến khi thấy thịt chuột gần chín, cho lá cách xắt nhuyễn vào trộn đều và nhắc xuống, rắc thêm mớ đậu phộng rang. Một mùi thơm lạ lùng xộc ngay vào sống mũi. Mọi người xúm nhau cụng ly, còn tôi thì bới tô cơm nguội, xúc mớ thịt chuột xào lá cách ra ngồi góc hè chén no nê.

Tôi là người kén ăn nhất nhà, nhưng từ khi phát hiện ra món thịt chuột xào lá cách “độc chiêu” ấy, tôi bỗng ghiền. Bây giờ về sống ở thị trấn, đôi khi thèm thịt chuột xào lá cách quá chừng, nhưng chẳng biết tìm đâu ra lá cách để mà xào. Cũng lâu lắm rồi chưa được ăn lại món bò nướng lá cách. Trước đây ở nông thôn, trong tiệc cưới người ta thường đãi món bò nướng lá cách ăn với bánh hỏi. Mùi khói bốc lên khi nướng thịt, đứng cách xa cả cây số cũng nhận ra.

Cây cách dễ trồng nên hầu như nó có mặt ở khắp vùng nông thôn. Tuy nhiên, với xu hướng “khoái khẩu” như hiện nay thì nó được xem như thứ rau đặc sản của vùng đồng bằng. Người ta bẻ những nhánh non đem ra chợ bán, có khi giá tăng vọt lên 10.000 đến 15.000 đồng một kg, nhưng không phải lúc nào cũng có. Những gì thuộc về của hiếm thì tự nhiên trở thành đặc sản và người ta rất quí trọng, cho nên trong việc khai thác họ cũng rất cẩn thận chăm chút, bẻ cành không dám bẻ sâu sợ cây chết. Tuy nhiên, theo kinh nghiệm miệt vườn, hái lá cách phải bẻ luôn nhánh, bẻ càng sâu bao nhiêu thì chúng nẩy chồi nhiều bấy nhiêu, do đó sẽ cho ra nhiều đọt non hơn.

Mấy năm nay sống xa nhà, mỗi lần về quê tôi lại ùa ra vườn như trẻ con, thường là tìm hái mớ rau dân dã, tôi cũng không quên bẻ một ít nhánh lá cách đem về ăn sống. Gọi là lá cách, nhưng nó vẫn luôn luôn gần gũi với cuộc sống đời thường, mà bất cứ ai một lần xa quê cũng sẽ còn nhớ mãi.