Giới văn nghệ sĩ thật hạnh phúc khi được Đảng đánh giá đúng mức tầm quan trọng của lĩnh vực Văn học, nghệ thuật khi Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị nêu rõ: “Văn học, nghệ thuật là lĩnh vực rất quan trọng, đặc biệt tinh tế của văn hóa; là nhu cầu thiết yếu thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người; là một trong những động lực to lớn trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội và sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam”(1). Phải khẳng định điều này, bởi thực tế lịch sử dân tộc đã ghi nhận những đóng góp to lớn của hoạt động VHNT, nhất là trong thời kỳ đấu tranh giành lấy độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng Chủ nghĩa xã hội. Và, không phải chỉ ở nước ta mà lịch sử loài người đã cho chúng ta thấy rõ sự tồn vong của nhiều dân tộc, sự hùng mạnh của các nước tiên tiến trên thế giới đều có sự ảnh hưởng cực kỳ quan trọng từ nền tảng tinh thần của xã hội, mà VHNT là một trong những động lực to lớn, trực tiếp tác động. Tuy nhiên, những thành tựu đã đạt được của hoạt động VHNT nước ta vẫn chưa xứng tầm với lịch sử hào hùng của dân tộc; nhất là trong giai đoạn tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thực hiện công cuộc đổi mới với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, lĩnh vực này bộc lộ rõ những yếu kém cần phải được khắc phục. Và Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị đã chỉ rõ nguyên nhân của những yếu kém vừa qua: “…Chủ trương tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với phát triển văn hóa, văn nghệ- nền tảng tinh thần của xã hội – chưa được quán triệt và thực hiện nghiêm túc. Một số cấp ủy, chính quyền chưa coi trọng và thiếu hiểu biết đầy đủ về vai trò, tính đặc thù của văn học, nghệ thuật, chậm thể chế hóa quan điểm, đường lối của Đảng. Đầu tư cho văn hóa, văn nghệ chưa tương xứng với yêu cầu mới, chưa hợp lý và kém hiệu quả…”(2)

Thời gian vừa qua, sau khi giành lấy độc lập dân tộc, thống nhất đất nước, chúng ta đã phải đương đầu với những thử thách khắc nghiệt vừa phải bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, giữ vững ổn định chính trị xã hội, vừa phá thế bị cô lập, hàn gắn vết thương chiến tranh, đối phó với thiên tai dịch bệnh, lo chuyện đói no trong lúc sóng to bão lớn công phá hệ thống các nước XHCN… Lo riết, lo nhiều… nên lĩnh vực VHNT “có lúc lúng túng, thiếu  những quyết sách cơ bản, chủ động, có biểu hiện buông lỏng, hữu khuynh, vừa áp đặt, chủ quan, thiếu tầm nhìn xa…”(3) là chuyện dễ hiểu. Thậm chí không ít người có trách nhiệm xem nhẹ lĩnh vực VHNT, cứ xem đây là những hoạt động vui chơi giải trí đơn thuần, không nghĩ văn học nghệ thuật tác động đến đời sống tinh thần, đến tư tưởng con người để biết yêu cái thiện, ghét điều ác, hình thành niềm tin vào cuộc sống, vào chế độ… Có người suy nghĩ sai lầm cho rằng hoạt động VHNT có cũng được, mà không có cũng chẳng sao, vì không thấy hết vai trò quan trọng của VHNT trong đời sống xã hội đúng như Nghị quyết 23 của Bộ Chính Trị chỉ ra: “Một bộ phận cán bộ lãnh đạo, tham mưu, quản lý văn nghệ thiếu hiểu biết về văn học, nghệ thuật, ít học tập, ngại tiếp xúc nên hiệu quả lãnh đạo, quản lý còn thấp, có sự hụt hẫng đội ngũ này ở cả tầm vĩ mô và ở các đơn vị cơ sở”(4).

Và Nghị quyết này cũng khẳng định chủ trương, giải pháp cụ thể: “Tiếp tục đổi mới và nâng cao  năng lực, trình độ lãnh đạo của Đảng đối với văn học, nghệ thuật, bồi dưỡng nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí, đặc trưng của văn học, nghệ thuật cho cán bộ, đảng viên, đặc biệt là cán bộ lãnh đạo, quản lý trong hệ thống chính trị, cán bộ trực tiếp chỉ đạo, quản lý lĩnh vực này; xây dựng và đưa vào chương trình đào tạo cán bộ thuộc các trường đảng nội dung về văn học nghệ thuật. Cấp ủy đảng và chính quyền các cấp phải đưa nhiệm vụ xây dựng và phát triển văn hóa, văn học, nghệ thuật vào quy hoạch, kế hoạch phát triển của từng địa phương, từng ngành. Xây dựng cơ chế lãnh đạo, quản lý khoa học, bảo đảm định hướng chính trị.”(5)

Đồng thời, Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị cũng đã xác định cụ thể về vai trò của lực lượng văn nghệ sĩ  và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị như sau: “Tài năng văn học nghệ thuật là vốn quý của dân tộc. Chăm lo phát hiện, bồi dưỡng, quý trọng và phát huy các tài năng văn học, nghệ thuật là trách nhiệm của toàn xã hội, trước hết là của Đảng, Nhà nước và của các tổ chức trong hệ thống chính trị các cấp. Tôn trọng, bảo đảm quyền tự do sáng tạo, tạo điều kiện thuận lợi phát huy tính độc lập, khơi dậy mọi nguồn lực sáng tạo của văn nghệ sĩ.”(6)

Việc xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội không phải chỉ là trách nhiệm của các tổ chức chính trị, xã hội mà Đảng cũng đã xác định rõ trách nhiệm cụ thể của lực lượng văn nghệ sĩ : “Văn nghệ sĩ, người chiến sĩ xây dựng và phát triển nền văn nghệ tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, cần phát huy lòng yêu nước nồng nàn, gắn bó máu thịt với nhân dân, nêu cao trách nhiệm công dân, sáng tạo nên nhiều tác phẩm có giá trị phụng sự đất nước và dân tộc.”(7)

Rõ ràng, văn nghệ sĩ phải nâng cao ý thức trách nhiệm của mình đối với đất nước, bởi văn nghệ sĩ dù tài năng đến cỡ nào cũng là công dân, cũng phải phụng sự cho lợi ích dân tộc. Ai tự huyễn hoặc cho mình là “siêu công dân” muốn làm gì làm là sai lầm, dễ dẫn đến hoang tưởng. Tự do sáng tạo có nghĩa là muốn viết gì thì cứ viết, nhưng điều mình viết ra phải vì lợi ích của đất nước, của dân tộc; nếu tác phẩm công bố có hại đến lợi ích của đất nước thì tác giả cũng phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật.

Phần lớn văn nghệ sĩ gắn bó với hoạt động VHNT từ chính sự đam mê nghệ thuật, từ chút năng khiếu, âm thầm, miệt mày lao động sáng tạo để tạo nên tác phẩm; nhưng văn nghệ sĩ cũng là con người, cũng cần phải có những nhu cầu thiết yếu đảm bảo cho cuộc sống của bản thân, của người thân trong gia đình; nhưng nếu chỉ dựa vào nguồn thu nhập từ nhuận bút quá thấp như hiện nay thì không văn nghệ sĩ nào có thể sống hết mình cho nghệ thuật được. Cho nên văn nghệ sĩ phải làm thêm cái nghề gì đó lo cơm áo gạo tiền… để mà tồn tại; thời gian đầu tư cho nghiên cứu học hỏi để nâng cao chất lượng sáng tác quá ít ỏi, nên chất lượng tác phẩm chưa thật xuất sắc. Muốn có thành công lớn, văn nghệ sĩ phải dấn thân, phải hy sinh cả cuộc đời mình cho nghệ thuật và không ít người phải chịu nhiều thiệt thòi, mất mát, phải đánh đổi cả hạnh phúc riêng tư…

Nhiều Hội VHNT gần đây gặp bế tắc khi tiến hành qui hoạch đào tạo lực lượng kế thừa khi Nghị quyết của Đảng là như vậy nhưng cơ chế chính sách của Nhà nước chưa có chuyển biến nhiều. Đảng ta xác định, Hội VHNT là một Hội Đặc thù, là một tổ chức CHÍNH TRỊ XÃ HỘI NGHỀ NGHIỆP, là một binh chủng trong lực lượng công tác tư tưởng của Đảng và Văn hóa văn nghệ là một mặt trận, văn nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận ấy… Thế nhưng, khi trong thực tế hiện nay có nhiều văn nghệ sĩ tài năng, tâm huyết… muốn về công tác tại các Hội, khi biết ra công tác ở Hội ngoài tiền lương ra chẳng có phụ cấp gì cả, họ đã từ chối vì về với Hội họ phải mất các khoản phụ cấp đang được hưởng như: Phụ cấp 30% của các cơ quan đoàn thể chính trị, 25% phụ cấp công vụ, 30% phụ cấp đứng lớp, phụ cấp thâm niên v.v… Nguy cơ lâu dài, các Hội VHNT sẽ khó thu hút người tài, không phát triển, không đáp ứng đúng mục tiêu mà Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị đặt ra.

Các nhà làm chính sách quên rằng, các Hội VHNT là tổ chức CHÍNH TRỊ-XÃ HỘI-NGHỀ NGHIỆP, bản chất là một TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ -XÃ HỘI rồi, đáng ra các Hội VHNT phải được hưởng các khoản phụ cấp mà các tổ chức CHÍNH TRỊ XÃ HỘI khác được hưởng; còn phần NGHỀ NGHIỆP chỉ thể hiện tính  đặc thù của Văn nghệ sĩ; đó là lao động sáng tạo nghệ thuật…

Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị đã rõ, văn nghệ sĩ chúng ta hy vọng các bộ ngành Trung ương sớm ban hành những cơ chế chính sách thể chế hóa đường lối của Đảng để thúc đẩy hoạt động VHNT ngày càng phát triển và đạt được những thành quả tương xứng với sự mong đợi của nhân dân. Bởi vì, đó không chỉ là những bức xúc riêng của giới văn nghệ sĩ mà còn là tâm tư nguyện vọng của nhân dân.

Chú thích:

(1),( 2),( 3),( 4),( 5),( 6),( 7) Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị