Giữa năm 1940, cùng với một số cán bộ tiêu biểu của Cao Bằng, Xuân Trường được cử đi học quân sự ở Liễu Châu, Trung Quốc. Đầu năm 1944, Xuân Trường về nước hoạt động chủ yếu ở vùng Lục Khu, Hà Quảng.

Cuối năm 1944, Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân được thành lập, Xuân Trường là một trong những đội viên vũ trang xuất sắc của châu Hà Quảng được chọn vào đội. Ngày 22-12-1944, cùng với các đội viên khác, Xuân Trường đã đứng dưới cờ tuyên thệ chiến đấu hy sinh cho Tổ quốc.

Sau 2 trận Phay Khắt và Nà Ngần giành thắng lợi giòn giã, Tiểu đội trưởng Xuân Trường cùng với anh em trong đội hành quân về Lũng Dẻ củng cố lực lượng rồi hành quân lên đánh đồn Đồng Mu (Bảo Lạc, Cao Bằng )

Đồn có nhiều lô cốt, tường dày với lỗ châu mai, giao thông hào và dây thép gai bao bọc chung quanh. Quân địch trong đồn có hơn 40 tên lính khố đỏ, do 3 sĩ quan người Pháp chỉ huy. Sau khi trinh sát nắm tình hình địch, nhận định không thể cải trang đột nhập đồn địch như 2 trận đánh trước nữa vì chắc chắn lúc này bọn địch đã rút kinh nghiệm đề phòng cẩn mật hơn, Ban chỉ huy đội chủ trương lợi dụng đêm tối bí mật đột nhập đồn tiêu diệt địch.

Theo kế hoạch đã định, đêm 4-2-1945, bộ đội ta xuất kích, chia làm hai mũi vượt qua các mõm đá sắc nhọn, tiến lên đỉnh đồi. Hai tổ xung phong đi đầu lặng lẽ vượt rào dây thép gai đến trước trại lính địch.Tổ của các đồng chí Nam Long, Quang Trung, Xuân Trường đang đột nhập đồn thì bị địch phát hiện.

Bọn lính trong đồn lập tức ném lựu đạn và bắn ra tới tấp. Dù địch bắn ra rất rát, nhưng tổ xung phong cũng đột nhập được vào trong đồn, nổ súng đánh giáp lá cà với địch.Tiểu đội trưởng Xuân Trường chỉ huy một tổ xung phong đột nhập qua cửa sổ.

Anh dùng tiểu liên tiêu diệt ngay tên đốc gác và một số tên khác. Đạn trong băng hết không kịp thay, anh rút nhanh kiếm và khẩu súng ngắn xông vào sở chỉ huy đồn. Một số tên địch nữa bị tiêu diệt. Địch chống cự rất quyết liệt và dai dẳng. Xuân Trường đứng lại lắp đạn mới vào súng. Dưới ánh lửa, khi Xuân Trường đang lắp đạn thì một viên đạn địch xuyên qua ngực, anh ngã xuống. Lúc này các tiểu đội bên ngoài cũng vào tới nơi.

Xuân Trường gượng dậy gọi đồng chí Thế Hậu và nói: “Tao bị đạn rồi mày lấy ngay khẩu súng của tao đánh đi”. Nghe tiếng gọi, Thế Hậu chạy tới xốc Xuân Trường lên, nhưng anh gạt ra và giục: “Đánh đi không lôi thôi gì với tao cả. Xung phong lên”! Rồi Xuân Trường tắt thở giữa lúc tiếng súng còn vang dội.

Cuộc chiến đấu diễn ra từ 11 giờ đêm 4-2 đến 3 giờ sáng ngày 5-2. Khi địch phát hiện đã tập trung hoả lực đánh trả, thấy kéo dài cuộc chiến đấu sẽ không có lợi cho ta, Ban chỉ huy hạ lệnh rút khỏi đồn trước lúc trời sáng.

Trận này ta tiêu diệt 20 tên địch, thu 5 súng trường mút-cơ-tông và một số đạn, bắt 3 tên. Phía ta, tiểu đội trưởng Xuân Trường chiến đấu và hy sinh anh dũng. Anh là người liệt sĩ đầu tiên của quân đội ta. Ngay sau trận đánh, do yêu cầu phải giữ bí mật nên hầu hết bộ đội tham gia trận đánh phải rút lui ngay.

Ban chỉ huy đội cử một số đồng chí ở lại cùng với cơ sở và nhân dân địa phương trong xã Đồng Mu làm lễ an táng đồng chí Xuân Trường. Trước lúc chia tay toàn đội đứng trên núi cao, cúi đầu mặc niệm vĩnh biệt người đồng chí, đồng đội trung kiên bất khuất.

Để ghi nhớ hình ảnh người đội viên Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân đã chiến đấu hy sinh anh dũng - người Liệt sĩ đầu tiên của quân đội nhân dân Việt Nam - nhân dân xã Đồng Mu quyết định đổi tên thành xã Xuân Trường.