Cây xăng vùng sông nước miền Tây
 

Cô nhân viên công ty du lịch bảo: Giờ này nước xuống, tàu không đi được bao nhiêu, vườn mùa này cũng hết trái. Và khuyên chúng tôi chọn thời điểm khác để đi cho khỏi..tốn tiền! Một chút thất vọng, nhưng phần an ủi nhiều hơn, đặc biệt là chúng tôi rất nhớ cô ấy. Nếu cô mà chèo kéo (người bán hàng nào mà chẳng thế), có khi chúng tôi đã không nhớ cô như thế, hoặc có nhớ thì sẽ kèm theo sự thất vọng, bực bội sau khi đã bỏ ba, bốn trăm ngàn thuê tàu đi vô khu du lịch với những thứ không như lời tô vẽ.

Đi cầu khỉ

Vậy là tôi nhớ Vĩnh Long, nói cách khác, Vĩnh Long nằm đâu đó trong trí nhớ của tôi, dù cho tới giờ tôi vẫn chưa biết gì về Vĩnh Long ngoài cô nhân viên công ty du lịch ấy. Đành hẹn một mùa cây trái sẽ quay lại.

Thế là chúng tôi quay xe về Sa Đéc.

“Thế đấy, tôi mười lăm tuổi rưỡi. Đó là một chuyến phà qua sông Mê Kông…”- dù bây giờ không còn con phà nào nữa, cầu Mỹ Thuận đã nối hai bờ sông Tiền, nhưng những câu văn của Marguerite Duras chương mở đầu cuốn Người tình, cứ cất lên khi chúng tôi rẽ về Sa Đéc.

20 năm trước, khi đạo diễn người Pháp Jean-Jacques Annaud lặn lội về cái thị trấn nhiệt đới nhỏ bé, êm đềm này, chắc những dòng văn ấy cũng ám ảnh ông. Annaud cùng đoàn làm phim Người tình đã đổ không biết bao nhiêu tiền của, thời gian và công sức để đạt được sự chân thực về bối cảnh lịch sử cho bộ phim, để, như lời nhà văn Sơn Nam, khi đưa Người tình lên màn ảnh, đạo diễn không chỉ kể lại một mối tình sẽ còn làm rung động nhiều thế hệ, mà ông còn có một trọng trách “để 50 năm sau, khi người ta muốn biết về đất Nam Bộ giữa 2 cuộc chiến tranh, người ta sẽ xem phim của Jean-Jaques Annaud”.  (Phim này-Người tình, là một bản tụng ca tình yêu tuyệt đẹp, với tài tử châu Á Lương Gia Huy và diễn viên người Anh Jane March)

Sa Đéc nằm trong cuộc tìm kiếm quá khứ ấy. Thị trấn nhỏ miền Tây này từng là một phần trong quãng đời của nữ nhà văn Duras – nhân vật Donadieu trong tiểu thuyết. Từ đây, cô gái trẻ Donadieu (Jane March đóng) trong chiếc váy cũ mỏng đầy vết mạng và đôi giày thêu cũ rách leo lên chiếc xe đò đầy đất đỏ cùng những người đàn ông đàn bà bản xứ rong ruổi về Sài Gòn, nơi cô đang trọ học. Cô gái trẻ đã gặp người đàn ông Hoa kiều giàu có khi họ cùng lên một chuyến phà. Và rồi Sa Đéc cũng nơi cô chứng kiến đám cưới của anh với người vợ do gia đình sắp đặt.  Sa Đéc là nơi khởi đầu sự gặp gỡ định mệnh của họ và cũng là nơi chứng kiến sự chia tay đau đớn của hai người.

Chuyến phà định mệnh

Trên thực tế, Jean-Jacques Annaud chọn quay chỉ một cảnh duy nhất tại Sa Đéc, là cảnh đám rước dâu của « người tình » Huỳnh Thủy Lê với người vợ do gia đình sắp đặt. Ngôi nhà cổ được cho là nhà của Huỳnh Thủy Lê trong phim, kỳ thực chỉ là nhà được thuê để quay phim. Ngôi nhà này nằm sát bờ sông, phía bên kia chợ Sa Đéc. Thú vị là, từ chỗ « đóng giả » nhà người tình, ngôi nhà đóng phim này đã nghiễm nhiên thành điểm đến của rất nhiều du khách phương Tây suốt một thời gian dài sau khi bộ phim ra mắt vào năm 1992. Sở dĩ có chuyện nhầm lẫn này bởi tại khi ấy, ngôi nhà thật của Huỳnh Thủy Lê lại đang được sử dụng làm cơ quan công quyền và đoàn phim đã bị từ chối khi muốn sử dụng nó làm bối cảnh cho bộ phim. Sa Đéc đã lỡ một nhịp với « chiến dịch PR » thuộc loại « từ trên trời rơi xuống » rất giá trị này. Sự nổi tiếng của Duras cùng tiểu thuyết Người tình của bà cùng với thành công của tác phẩm được chuyển thể lên màn ảnh đã tạo thành một làn sóng « theo dấu người tình » ở châu Âu, đặc biệt là ở Pháp.

Trong số các thành phố, thị xã ở miền Tây, cái tên Sa Đéc “không giống ai”. Nhiều người cho rằng trước khi chúa Nguyễn khai phá miền đất phía Nam thì Sa Đéc thuộc đất Tầm Phong Long của Thủy Chân Lạp, có tên nguyên gốc là Phsar Dek, tiếng Khmer có nghĩa là “chợ sắt”, lâu dần bị nói chệch thành Sa Đéc. Tuy nhiên nhà Nam bộ học Sơn Nam và nhiều nhà nghiên cứu khác không chắc chắn với luận điểm này. Người ta chả tìm thấy dấu vết gì của cái gọi là “chợ sắt” ở cái vùng đất ấy. Nhưng có một điều chắc chắn, năm 1991, khi đạo diễn người Pháp Jean-Jacques Annaud về Sa Đéc tìm bối cảnh cho bộ phim Người tìnhdựa theo tác phẩm của Duras, thì Sa Đéc bắt đầu gắn với một cái tên mới – mảnh đất người tình. Có thể nói, đây là “chiến dịch PR” mang tầm quốc tế “từ trên trời rơi xuống” cho Sa Đéc, một thị xã nhỏ thuộc tỉnh Đồng Tháp, nằm phía nam con sông Tiền. Sau khi bộ phim được công chiếu vào năm 1992, thị xã nhỏ bé, đìu hiu này, bối cảnh của câu chuyện tình lãng mạn của một cô gái Pháp và chàng trai bản xứ, đã đón rất nhiều du khách châu Âu, đặc biệt là du khách từ Pháp, trong một làn sóng quay lại với quá khứ ở những xứ sở thuộc địa.

Hình ảnh gia đình Người tình được lưu giữ trong ngôi nhà cũ

Người tình và vợ

Lại nói chuyện quá khứ được lưu giữ một cách tự nhiên ở Sa Đéc không dễ thấy ở những vùng đất khác. Ngoài ngôi nhà “người tình“, trên đường Trần Hưng Đạo còn đình Gạo được xây từ thế kỷ 1. Cũng trên đường này, chùa Ông Quách, chùa Bà và đình Vĩnh Phước hợp thành một quần thể kiến trúc tín ngưỡng Việt-Hoa chạy từ cầu Cái Sơn đến cầu sắt quay. Trong chánh điện Phước Hưng tự xây dựng cũng từ thế kỷ 19, còn pho tượng đất sét không nung hơn 100 năm tuổi…Từng là một vùng đất sung túc nhất Nam bộ xưa, những gia đình giàu có để lại đây dấu ấn của họ là những ngôi nhà xưa, phố cổ được xây cất từ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, tập trung ở bờ sông Sa Đéc, đến nay vẫn nhiều dấu tích. Trong làn sóng xây dựng mới (phá hết cái cũ), thị xã ven sông này vẫn giữ được trong nó sự tiếp nối của hàng trăm năm trước và đó có lẽ chính là sự thu hút lặng lẽ nhưng bền bỉ của Sa Đéc…

Trở lại với ngôi nhà “người tình“, thú vị là, nhà ven sông, cạnh chợ, vậy mà ngồi trong nhà trông ra đường thấy yên ắng lạ thường, tiếng chợ chỉ nghe lao xao.

Gần phố gần chợ nhưng ngôi nhà vẫn giữ được không gian tĩnh lặng

Nhưng ngồi trong nhà cũng chỉ vài phút là… chẳng biết làm gì. Với 10 ngàn đồng tiền vé tham quan, còn đòi hỏi gì nữa: đi loanh quanh, ngắm nhìn mấy đồ cũ còn sót lại, nghe cô hướng dẫn viên tua đi tua lại câu chuyện người tình… Chợt nhớ mấy quán cà phê ở thành phố du lịch Malacca (Malaysia), biết giữ chân khách bằng không gian cà phê thuộc địa (Malacca từng là thuộc địa của Bồ Đào Nha), bằng những thư viện sách và sách ảnh nho nhỏ, bằng những tour thăm thú Malacca. Để mơ màng hình dung cái cảm giác ngồi đọc một cuốn sách, xem lại một bộ phim về miền Tây, về sông nước và con người Nam bộ, nghe giới thiệu những tour khám phá, nhấm nháp ly cà phê Việt Nam, trong ngôi nhà của “người tình“ bên dòng sông Sa Đéc…, sao mà lãng đãng, mà thơ mộng.

Tất nhiên những chuyện mơ đó là không có. Trong ngôi nhà “người tình“ này, đến một cuốn sách Người tình cũng chả có (hiệu sách bán nhiều lắm, mới nhất, Nxb Hội Nhà văn và công ty Nhã Nam xuất bản bản dịch của Lê Ngọc Mai, giá 34.000 đồng). Người ta chả làm gì để níu giữ chân khách.Chuyện ở Sa Đéc làm tôi nhớ lại cái công ty du lịch không chèo kéo khách ở  Vĩnh Long đã kể ở trên. Chuyện ở Sa Đéc cũng làm tôi nhớ chợ nổi Cái Răng, Phong Điền xứ Cần Thơ. Đấy là “chợ nổi xịn”, là họp chợ trên sông buổi sáng mai, một cái chợ đặc trưng vùng sông nước, để phân biệt với “chợ nổi rởm”, “chợ nổi du lịch” mà bạn luôn được chèo kéo mỗi lần tới Bangkok, Thái Lan.

Chợ nổi ở Cần Thơ- Việt Nam

“Chợ rởm” sinh ra để đón khách du lịch, lúc nào cũng nhộn nhịp, hàng hóa chất đầy trên các ghe thuyền bơi qua bơi lại, đẹp như tranh vẽ, đi chợ này khách du lịch tiêu tiền đến sướng tay. “Chợ xịn” sinh ra để sống đúng đời sống của nó, khách du lịch muốn đi chợ, phải dậy từ 5 giờ sáng, đón tàu ở bến Ninh Kiều, chợ chỉ họp tới 8-9 giờ là tan, thường là nơi bán sỉ trái cây, rau củ nên khách du lịch chỉ đi xem là chính.