Đồng chí Nguyễn Thiệu, Bí thư đầu tiên của Đảng bộ tỉnh Mỹ Tho

Năm 1924, Nguyễn Thiệu về nhà tập hợp bạn bè cùng chí hướng như: Nguyễn Nghiêm, Trần Kỳ Tuyên, Hồ Độ, Lê Ngọc Thụy… lập tổ chức “Công ái Đảng”. Tôn chỉ hoạt động của “Công ái Đảng” là đánh đổ chủ nghĩa đế quốc thực dân và thực hiện chủ nghĩa cộng sản như ở nước Nga. Tuy có tư tưởng lớn, nhưng Nguyễn Thiệu cùng nhóm bạn lúng túng về đường lối, phương châm và cách tổ chức hoạt động. Do đó, ông cùng bạn bè thảo luận, cho rằng, muốn thực hiện được tư tưởng đó, trước hết phải tìm cách ra nước ngoài học tập mới thực hiện được hoài bão của mình.

Đầu năm 1926, Nguyễn Thiệu ra Hà Nội và gặp anh em đồng hương ở Quảng Ngãi như: Anh Phạm Văn Đồng (học ở Trường Bưởi), anh Trọng (học Trường Thuốc), anh Nguyễn Vỹ, Nguyễn Tuân (Nghĩa Hành), Ngô Thiêm… Tại đây, Nguyễn Thiệu lập ra tổ chức thanh niên. Lúc này, tình hình trong nước có nhiều biến động, thực dân Pháp ra sức khủng bố những người yêu nước, bắt nhiều người, trong đó có cụ Phan Châu Trinh và xử tử hình. Nhân dịp này, Nguyễn Thiệu tham gia cùng sinh viên, học sinh Hà Nội tổ chức bãi khóa. Khi cụ Phan Châu Trinh qua đời, ông tham gia tổ chức để tang cụ Phan Châu Trinh, phong trào diễn ra mạnh mẽ và sôi nổi ở các thành phố lớn trên cả nước.

Số bạn trong nhóm Nguyễn Thiệu như anh Đồng, Trần Phú và anh Tôn Quang Nhựt được tổ chức giới thiệu đưa sang Trung Quốc học. Riêng Nguyễn Thiệu, vì chưa vào tổ chức nên không được đi đợt đó. Nguyễn Thiệu trở về quê gặp lại bạn cũ và bàn nhau vào Sài Gòn, với quyết tâm tìm đường sang Pháp hoặc sang Trung Quốc. Tới Sài Gòn, Nguyễn Thiệu ở nhờ nhà người quen tên Cầu - người cùng quê ở Mộ Đức. Sau vài tháng tìm kiếm cơ sở, Nguyễn Thiệu gặp được Ngô Thiêm.

Sau đó ông được Ngô Thiêm bí mật đưa đi dự lớp huấn luyện ở Quảng Châu (Trung Quốc). Cùng đi với Nguyễn Thiệu có: Nam (Quảng Nam), Nguyễn Thìn (Gò Công), Nhuận (Phú Nhuận), Định (Gia Định). Đoàn thanh niên đi học lần này được tổ chức chu đáo, tất cả đều ăn mặc giả làm Hoa kiều về thăm quê. Học xong, học viên được Tổng bộ tổ chức viếng mộ Liệt sĩ Phạm Hồng Thái và làm lễ tuyên thệ kết nạp vào Hội Việt Nam cách mạng thanh niên.

Cuối năm 1927, Nguyễn Thiệu trở về nước, với tư cách là đại diện Tổng bộ Thanh niên, tham gia thành lập Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Nam kỳ. Sau đó ông được phân công phụ trách Kỳ bộ Trung kỳ, rồi về Quảng Ngãi truyền bá chủ trương của Tổng bộ Thanh niên cho Tỉnh bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên tỉnh Quảng Ngãi; đồng thời tiếp tục hoạt động trong tổ chức Việt Nam Cách mạng Thanh niên Nam kỳ.

Sự phát triển của phong trào cách mạng ở Nam kỳ đòi hỏi sự ra đời của tổ chức cộng sản. Ngày
7-8-1929, đồng chí Nguyễn Thiệu cùng các đồng chí khác sáng lập An Nam Cộng sản Đảng ở Nam kỳ, đồng chí trở thành một trong những đảng viên cộng sản đầu tiên của tổ chức này và là một trong 6 Ủy viên Ban Chấp hành lâm thời của An Nam Cộng sản Đảng, hoạt động xây dựng cơ sở Đảng ở Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn và một số tỉnh ở Nam kỳ. An Nam Cộng sản Đảng chỉ định ra Ban Trung ương Đảng lâm thời, lấy tên “Ban lâm thời chỉ đạo”, do đồng chí Châu Văn Liêm làm Bí thư.

Đồng chí Nguyễn Thiệu được chỉ định là một trong 5 Ủy viên trong “Ban lâm thời chỉ đạo”. Đầu năm 1930, đồng chí Nguyễn Thiệu và đồng chí Châu Văn Liêm được “Ban lâm thời chỉ đạo” cử làm đại diện cho An Nam Cộng sản Đảng sang Cửu Long, gần Hương Cảng (Trung Quốc) dự Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản ở Việt Nam, do đồng chí Nguyễn Ái Quốc chủ trì.

Hội nghị quyết định thống nhất 3 tổ chức cộng sản ở Việt Nam thành 1 đảng cộng sản thống nhất, lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam. Hội nghị thông qua các văn kiện quan trọng do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo gồm: Chánh cương vắn tắt của Đảng, Sách lược vắn tắt của Đảng, Điều lệ vắn tắt của Đảng Cộng sản Việt Nam, Lời kêu gọi của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nhân sự kiện Đảng Cộng sản Việt Nam thành lập.

Ngày 20-2-1930, đồng chí Nguyễn Thiệu về nước tham gia thống nhất 2 tổ chức Đông Dương Cộng sản Đảng và An Nam Cộng sản Đảng ở Nam kỳ. Khoảng tháng 3-1930, đồng chí Nguyễn Thiệu và đồng chí Châu Văn Liêm về đến Sài Gòn, trú ngụ ở Khánh Hội. Ở đây, 2 đồng chí nắm tình hình phát triển của phong trào yêu nước Nam kỳ, sau đó triệu tập cuộc hội nghị để thống nhất các tổ chức Đảng. Khi tiến hành tổ chức cuộc họp để hợp nhất các tổ chức đảng cộng sản thì có Đông Dương Cộng sản Liên đoàn (từ Đảng Tân Việt mà ra) cũng xin gia nhập vào Đảng Cộng sản Việt Nam và nhóm các đồng chí Hoa kiều từ Quảng Châu sau cuộc khởi nghĩa bị thất bại chạy sang.

Sau hơn 2 tháng hoàn thành tất cả những công việc, từ việc tổ chức họp các tổ chức đảng cộng sản đến việc thành lập Xứ ủy Nam kỳ và cử người đi dự hội nghị Trung ương, 2 đồng chí Châu Văn Liêm và Nguyễn Thiệu phân công nhau đảm trách công việc phát triển cơ sở đảng ở Nam kỳ, cụ thể: Đồng chí Châu Văn Liêm phụ trách tỉnh Gia Định - Chợ Lớn gồm: Bà Hom, Hóc Môn, Bà Điểm, Bà Quẹo… Đồng chí Nguyễn Thiệu xuống Mỹ Tho, phụ trách liên Tỉnh ủy: Mỹ Tho, Bến Tre, Cà Mau.

Giữa tháng 4-1930, đồng chí Nguyễn Thiệu đến Mỹ Tho, liên lạc với cô Ba Viện ở Chợ Giữa (xã Vĩnh Kim, quận Châu Thành). Ở đây, thông qua đồng chí Bảy Triều (là đảng viên của An Nam Cộng sản trước đây), đồng chí đã liên lạc được với các đồng chí: Trần Văn Di (Dân Tôn Tử), Nguyễn Văn Tân (Năm Tân), Lê Văn Giác và một số quần chúng nòng cốt như: Chín Thi, Mười Cử (ở Xoài Hột, Thạnh Phú); Bảy Ghè, Chín Hoàng (2 quần chúng tốt) và tổ chức thành lập Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Mỹ Tho tại thị xã Mỹ Tho, do đồng chí Nguyễn Thiệu làm Bí thư Tỉnh ủy.

Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Mỹ Tho vừa mới thành lập đã triệu tập Hội nghị Tỉnh ủy mở rộng tại xã Thạnh Phú, quận Châu Thành (2 ngày). Sau khi phân tích tình hình ở địa phương, hội nghị chủ trương phát động quần chúng trong tỉnh đấu tranh chống thuế, chống bắt xâu, chống đi canh tuần ban đêm… để chào mừng Ngày Quốc tế Lao động (1-5) và chào mừng Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời để biểu dương lực lượng cách mạng.

Thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy, các chi bộ đã tích cực chuẩn bị băng, cờ, viết truyền đơn, vẽ áp phích, vận động, kêu gọi nhân dân đoàn kết chống đế quốc, địa chủ, quan làng phản động. Đồng chí Nguyễn Thiệu về ở thị xã Mỹ Tho để tiện hoạt động và liên lạc. Ở đây, đồng chí liên lạc được với đồng chí Trí (lúc này đồng chí Trí khoảng 16 - 17 tuổi, rất hăng hái, sôi nổi) và giới thiệu thêm đồng chí Cộng, chị Lựu (vợ Nhuận).

Cơ sở cách mạng được đồng chí Thiệu phát triển, mở rộng ra ở nông thôn và thành lập được một số chi bộ như: Chi bộ Chợ Bưng (xã Tam Hiệp, quận Châu Thành) do chị Kim (Tạo) làm Bí thư; Chi bộ Giồng Dứa (xã Phước Thạnh) có đồng chí Quắn (An); Chi bộ Long Hưng có đồng chí Lê Văn Giác; Chi bộ Thạnh Phú có đồng chí Chín Thi và cơ sở quần chúng ở Ba Dừa thuộc quận Cai Lậy do chị Lựu phụ trách; chợ Cai Lậy có 2 đồng chí Phan Văn Kiêu và Trần Văn Ngọ…

Ở quận An Hóa, đồng chí cũng xây dựng, phát triển đảng cho 3 thầy giáo và thành lập được 1 chi bộ. Ở quận Chợ Gạo, đồng chí Thiệu móc nối được với Hương Hào Ngươn ở tại chợ Ông Văn (xã Đăng Hưng Phước) và liên lạc với đồng chí Trần Văn Hoài (Hương Trưởng Hoài).

Được sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, trực tiếp là đồng chí Nguyễn Thiệu, phong trào học sinh Collège de Mytho hoạt động mạnh, đồng chí xây dựng được cơ sở đảng đầu tiên của trường gồm có 2 đồng chí, trong đó có 1 người Pháp. Chi bộ Collège de Mytho được thành lập. 2 đồng chí trong chi bộ giới thiệu và kết nạp thêm 2 đồng chí: Phạm Hùng và Tinh (sau về nhà)… Chi bộ Collège de Mytho lúc đầu ít đảng viên, sau phát triển thêm và hoạt động mạnh.

Được sự lãnh đạo của đồng chí Nguyễn Thiệu, Tỉnh ủy Mỹ Tho thành lập tờ báo, lấy tên “Dân Cày”, trụ sở đóng tại chợ Vòng Nhỏ (gần Hãng Xáng), do đồng chí Phạm Hùng phụ trách xin giấy phép và in rô-nê-ô. Đồng chí Nguyễn Thiệu và đồng chí Mai Bạch Ngọc phụ trách biên tập và viết bài.

Kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động 1-5-1930, đồng chí Nguyễn Thiệu, Bí thư Tỉnh ủy Mỹ Tho chỉ đạo các chi bộ tổ chức bãi thị đồng loạt ở 7 chợ, thuộc quận Châu Thành: Chợ Giữa (Vĩnh Kim), chợ Thuộc Nhiêu (xã Dưỡng Điềm), Chợ Bưng (xã Tam Hiệp), chợ Nhị Bình (xã Nhị Bình), chợ Rau Răm (xã Kim Sơn), chợ Bình Đức (xã Bình Đức), chợ Xoài Hột (xã Thạnh Phú) chống thuế chợ quá cao. Cuộc đấu tranh giành thắng lợi.

Tháng 6-1930, Tỉnh ủy lâm thời tỉnh Mỹ Tho triệu tập cuộc hội nghị để đánh giá việc lãnh đạo về công tác tư tưởng, công tác tổ chức và công tác lãnh đạo quần chúng đấu tranh, do đồng chí Nguyễn Thiệu, Bí thư Tỉnh ủy chủ trì.

Hội nghị chủ trương “đưa quần chúng ra đấu tranh giành những quyền lợi thiết yếu hàng ngày, kết hợp đấu tranh khẩu hiệu đấu tranh kinh tế với khẩu hiệu đấu tranh chính trị, nhằm tập hợp đông đảo các tầng lớp nhân dân tiến lên thực hiện 2 nhiệm vụ chống đế quốc, chống phong kiến và thông qua đó tập dượt, rèn luyện quần chúng chuẩn bị khi có tình thế cách mạng trực tiếp lãnh đạo quần chúng khởi nghĩa giành chính quyền”; đồng thời “đẩy mạnh công tác phát triển tổ chức cách mạng trong quần chúng công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân khác; tăng cường công tác giáo dục, tuyên truyền đường lối cách mạng của Đảng; tăng cường công tác đào tạo cán bộ và phát triển cơ sở Đảng”. Hội nghị bầu Tỉnh ủy Mỹ Tho chính thức. Đồng chí Nguyễn Thiệu được bầu làm Bí thư.

Cuối năm 1930, đồng chí Nguyễn Thiệu chủ trương phát triển phong trào giai cấp công nhân trong các hãng xưởng, quần chúng vùng nông thôn và chú ý đến phong trào học sinh. Thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy Mỹ Tho, tổ chức Đảng ngày càng phát triển đều khắp từ thị xã đến nông thôn.

Năm 1932, đồng chí Nguyễn Thiệu bị thực dân Pháp bắt và kết án tù khổ sai chung thân, đày đi Côn Đảo. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, đồng chí Nguyễn Thiệu được Chính phủ cách mạng đón về đất liền, tiếp tục tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp.

Trong thời gian kháng chiến chống thực dân Pháp, đồng chí Nguyễn Thiệu được phân công trở về quê hương Quảng Ngãi và được bổ sung vào Ban Chấp hành Tỉnh ủy Quảng Ngãi, sau đó được phân công lần lượt giữ các chức vụ: Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chánh tỉnh Quảng Ngãi, Ủy viên Ủy ban Kiểm tra Liên khu ủy Liên khu V, rồi làm Giám đốc Hoa Kiều vụ Liên khu V cho đến ngày hòa bình lập lại (tháng 7-1954).

Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ năm 1954, đồng chí Nguyễn Thiệu tập kết ra Bắc, tham gia xây dựng Viện Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, được phân công giữ chức Viện phó, rồi Viện trưởng Viện Bảo tàng Cách mạng Việt Nam (thuộc Bộ Văn hóa) cho đến ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng. Sau năm 1975, đồng chí về sống ở TP. Hồ Chí Minh và mất năm 1989, hưởng thọ 86 tuổi.