Trước đây, ngành Thủy sản đã yêu cầu ngư dân đánh cá phải ghi nhật ký khai thác thủy sản, thế nhưng đó mới là sự khuyến khích, chưa có sự kiểm tra, giám sát và biện pháp chế tài hữu hiệu khi có tàu cá không thực hiện. Thế nên, đa số các chủ tàu cá đều chưa thực hiện việc ghi chép nhật ký khai thác thủy sản. Còn đối với các chủ vựa, hải sản của họ được mua từ nhiều tàu, thuyền khác nhau nên không thể biết hết nguồn gốc hàng hóa. Hơn nữa, có những chủ tàu chỉ chuyên thu gom, vận chuyển từ các tàu đánh bắt ngoài khơi, sau đó phân phối lại cho nhiều chủ vựa, nên nếu phải đi từng tàu để xác nhận nguồn gốc hải sản đánh bắt là rất khó khăn.

Truy xuất nguồn gốc sản phẩm đã khó, việc quản lý tàu khai thác còn khó khăn hơn nhiều. Vì trước khi tàu ra khơi, cơ quan chức năng địa phương chỉ có trách nhiệm quản lý, cấp giấy đăng ký, sổ danh bạ thuyền viên, đăng kiểm, nghề khai thác, kinh doanh hải sản..., còn chủ tàu đi ngư trường nào, đánh bắt loại gì, bán ở đâu, cho ai thì không thể kiểm soát hết được. Mặt khác, việc thay đổi tập quán đánh bắt thủy sản có từ nghìn đời nay của ngư dân  không thể làm ngay một lúc được.

Theo Quy chế chứng nhận thủy sản khai thác xuất khẩu vào thị trường châu Âu, chủ tàu khai thác hải sản phải ghi lại đầy đủ các hạng mục trong Sổ nhật ký khai thác thủy sản. Thế nhưng, đến nay nhiều chủ tàu cho rằng rất khó thực hiện. Ông Nguyễn Văn Minh, thuyền trưởng một tàu câu mực công suất 45 CV, theo nghề từ hơn 9 năm nay ở thành phố Mỹ Tho (Tiền Giang), cho biết: "Đối với việc đăng ký tên tàu, số đăng ký của tàu, công suất, địa chỉ thì dễ dàng thôi. Còn thật ra, tàu chúng tôi đánh bắt với quy mô nhỏ từ mấy mươi năm nay nên việc đăng ký số lưỡi câu, số dây câu, thời gian thả câu thì chịu!". Cũng theo các chủ tàu của nghề câu, thì việc ghi chép cụ thể trong Sổ nhật ký khai thác thủy sản là điều rất khó, vì khi có điều kiện thời tiết thuận lợi thì họ tranh thủ ra khơi, nhưng thời gian trên biển luôn luôn thay đổi và nhiều sóng gió nên không thể ghi chép được chính xác bao nhiêu mẻ câu, phân chia được khối lượng cụ thể của từng loài hải sản khai thác được...

Tàu cá Tiền Giang về bến

Với các chủ tàu theo nghề lưới,  việc đăng ký đầy đủ vào Sổ nhật ký khai thác thủy sản cũng là chuyện rất khó khăn. Theo một chủ tàu cá ở phường 2, thành phố  Mỹ Tho (Tiền Giang) cho biết: "Thời tiết nhiều khi rất biến động nên thời gian bám biển không được nhiều, trên biển các tàu cá phải tận dụng thời gian để buông từng mẻ lưới. Do đó, các chủ tàu khó có thể ghi chép chính xác được bao nhiêu mẻ lưới khi đánh bắt. Thời gian buông lưới và thu lưới thì lại càng không thể, đó là chưa kể đến việc xác định khối lượng của từng loài hải sản khai thác được!". Các chủ tàu theo nghề lưới khác cũng chia sẻ rằng, để thích ứng với việc đăng ký này, họ phải trang bị nhiều phương tiện hơn nữa như máy định vị, máy tầm ngư.

Cũng theo Quy chế chứng nhận thủy sản khai thác xuất khẩu vào thị trường Châu Âu, các công ty chế biến thủy sản xuất khẩu phải đăng ký xác nhận thủy sản khai thác đối với các lô sản phẩm được chế biến từ nguyên liệu nhập khẩu. Để làm đúng các quy trình thủ tục và được xác nhận của Cục Quản lý chất lượng nông, lâm sản và thủy sản, các công ty chế biến thủy sản phải kê khai đầy đủ, chính xác nhiều hạng mục. Trong đó, các công ty phải kê khai khối lượng thủy sản khai thác và khối lượng thủy sản đưa vào chế biến (ở nước ngoài).

Theo đại diện một công ty chế biến thủy sản (Khu công nghiệp Mỹ Tho - Tiền Giang) thì hiện nay, các công ty có hàng xuất sang EU đang gặp khó khăn từ các khách hàng, vì khách hàng EU đang chờ tín hiệu từ phía đối tác Việt Nam trong việc thông tin đầy đủ về việc thực hiện quy định chứng nhận nguồn gốc thủy sản. Vì việc xác minh này (phải thông qua chủ tàu đánh bắt) rất khó khăn nên đến thời điểm này số lượng công ty ký được hợp đồng với phía EU là rất ít.

Và giải pháp

Với những quy định mới về chứng nhận thủy sản khai thác của EU, năm 2010 này, dự báo ngành xuất khẩu thủy sản sẽ gặp nhiều khó khăn. Chất lượng hàng hóa xuất khẩu bao giờ cũng là yêu cầu đầu tiên phải đảm bảo. Nhiều vụ kiện trước đây về mặt hàng tôm hay cá ba sa đã cho nhiều bài học, kinh nghiệm thiết thực. Điều quan trọng là tự thân các doanh nghiệp phải nhanh nhạy bắt nhịp và thích ứng với điều kiện mới.

Hiện nay, hầu hết các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU đều gặp những khó khăn tương tự nhau. Để có thể ổn định được thị trường và tăng kim ngạch xuất khẩu trong thời gian tới thì cần phải có sự đồng lòng từ cả 3 phía:

Chế biến tôm xuất khẩu

Đối với doanh nghiệp: trước mắt, cần chuyển hướng thị trường tiêu thụ vào các nước chưa có yêu cầu về chứng nhận thủy sản khai thác như: Nhật Bản, Thái Lan, Hàn Quốc, Canada... Mặt khác,  doanh nghiệp cần tích cực hỗ trợ, hướng dẫn ngư dân trong việc ghi nhật ký khai thác thủy sản.

Đối với ngư dân: cần chuyển phương thức sản xuất nhỏ lẻ, manh mún sang phương thức sản xuất tập thể theo hướng thành lập các tổ đội khai thác thủy sản; cần phải thích ứng nhanh với việc ghi nhật ký khai thác thủy sản để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tiêu thụ sản phẩm

Đối với nhà nước: cần đẩy mạnh việc xúc tiến thương mại, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp mở rộng thị trường tiêu thụ sang các nước ngoài EU; cần tăng cường triển khai quy chế cấp chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác, trong đó đặc biệt chú ý đến việc hướng dẫn ngư dân ghi nhật ký khai thác thủy sản.