>> Ma trận truyền thông - Kỳ 2: Tràn lan cỏ dại
>> Ma trận truyền thông - Kỳ cuối: Đường đi của báo lá cải

Với cách làm báo theo kiểu giật gân, câu khách quá mức, một số tờ báo như Đời sống và Pháp luật, Đời sống và Pháp luật tuần, Hôn nhân và Pháp luật thứ 7, Đang yêu, Tuổi trẻ và Đời sống, Người đưa tin, Cuộc sống,  Gia đình và Cuộc sống... và các trang tin điện tử như Eva.vn, 24h.com, Yahoo!... khiến người đọc không khỏi choáng váng. Dường như những người làm nội dung các tờ báo này chỉ đua nhau biến trang báo “càng lá cải càng tốt” để câu khách, bất chấp tính định hướng dư luận và giáo dục của báo chí, bỏ qua thuần phong mỹ tục Việt Nam. 

TÌNH YÊU, HÔN NHÂN, GIA ĐÌNH: GIẬT GÂN VÀ ĐỊNH HƯỚNG... NGƯỢC!

Tờ Hôn nhân và Pháp luật thứ 7 (ấn phẩm phụ của báo Đời sống và Pháp luật) nhanh chóng bán chạy khi “ra sạp” vào đầu năm 2011, với cách giật tựa, đưa hình ảnh, chuyển tải thông tin khiến người đọc phải ngỡ ngàng. Trang 2 của tờ này có chuyên trang “Chuyện hòa giải”, có vẻ như sẽ cung cấp cho bạn đọc những kinh nghiệm vượt qua mâu thuẫn gia đình, nhưng thực tế, nội dung khá ngây ngô và giật gân một cách vụng về đến buồn cười. Số 24 (tháng 3/2012), chuyên trang này có bài “Gia đình nứt vỡ vì chồng nghiện ngập đem cả nồi quấy cháo của con đi bán”. Bài báo kể về câu chuyện một người vợ phát hiện chồng nghiện ma túy, đòi chia tay. Cán bộ hòa giải ở địa phương tìm đến khuyên can, và người chồng đang trong quá trình cai nghiện. Chuyện chỉ đơn giản là vậy nhưng được người viết “tán hươu tán vượn” thành một trang báo gần 2.000 chữ, và “giật” chi tiết “anh chồng bán cả nồi quấy cháo cho con để lấy tiền mua ma túy” thành tựa, để gây “cảm giác lạ” cho người đọc.

Không chỉ sử dụng các chi tiết “rẻ tiền” để câu khách, các báo “lá cải” còn đi ngược định hướng thẩm mỹ, trái thuần phong mỹ tục khi tung hê những câu chuyện “ngược đời”. Tờ Đang yêu (Đặc san của báo Phụ nữ Thủ đô) số 17 (ngày 28/2/2012) có bài “Kiếp chồng chung của hai chị em họ”. Bài viết kể về một người đàn ông ở Hải Dương chung sống với hai chị em họ, cùng những tình tiết ly kỳ. Câu chuyện toát lên tinh thần “vẫn cơm lành canh ngọt dù hai người phụ nữ cùng chung một mái nhà với kiếp chồng chung”. Ai cũng biết điều này trái pháp luật, đi ngược thuần phong mỹ tục VN, nhưng bài báo vẫn “hoành tráng” chiếm trọn một trang cùng hai bức ảnh sống động của nhân vật.

Điều đáng lo ngại, các “vườn cải” vẫn không ngừng “ươm mầm cỏ dại” với cấp độ ngày càng cao. Tờ Gia đình và Cuộc sống (ấn phẩm của báo Gia đình Việt Nam) số 3, ra ngày 22/5/2012 có bài “Mối tình ngang trái của chàng trai đồng tính yêu nhầm cháu ruột mình”. Có thể, bài báo kích thích trí tò mò của độc giả, nhưng khó mà đong đếm được tác hại của nó đối với tâm hồn người đọc. Cũng ở số báo này, một bài báo ở trang 18 có tựa dài và kỳ quặc chưa từng thấy: “Bí mật đắng lòng sau vụ việc hai cha con ôm nhau treo cổ tự sát ở Tây Ninh: Lá thư tuyệt mệnh tố cáo người vợ lăng loàn vạch ngực khêu gợi đám đàn ông”. 

Khi các báo “lá cải” cạnh tranh quyết liệt thị phần, có vẻ như đang diễn ra chuyện mạnh ai nấy “cải”, và cấp độ giật gân đang bị đẩy lên đến mức cao nhất. Thử tưởng tượng, nếu các thành viên trong một gia đình cầm số báo ngày 22/5 của tờ Người đưa tin (ấn phẩm hàng ngày của báo Đời sống và Pháp luật) lên đọc, sẽ cảm giác thế nào khi ập vào mắt là bài “Yêu râu xanh hiếp dâm con rồi dùng dao chém mẹ”?

TS Đinh Phương Duy - Chủ tịch Hội Tâm lý giáo dục TP.HCM nhận định: “Nội dung chuyển tải trên các phương tiện truyền thông có tác dụng ám thị nhận thức, tình cảm và hành vi của độc giả, đặc biệt là đối với giới trẻ, những người rất năng động, nhạy bén với điều mới mẻ. Những nội dung mang tính giật gân, thiếu chính xác, thiếu kiểm chứng có thể gây hại cho nhiều người, thậm chí có thể làm cho ai đó tìm đến cái chết. Những nội dung “nhạy cảm” hoặc dung tục mang tính câu khách có thể làm không ít người ngộ nhận về giá trị của mình và của xã hội, do đó ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình giáo dục những giá trị nhân văn lành mạnh phù hợp với chuẩn mực xã hội, làm quá trình phát triển, hoàn thiện nhân cách của các bạn trẻ bị ảnh hưởng tiêu cực”.   

SEX: "PHÔ" VÀ TỤC!

Những thông tin liên quan đến “chuyện phòng the”, có lẽ được các “vườn cải” đầu tư nhiều nhất. Bên cạnh báo in, các báo mạng cũng đang ầm ĩ với mức độ "phô" hơn nhiều. Rất khó để tìm được một nội dung “ngay ngắn” ở trang Phunutoday.vn - một trong những trang tin điện tử đang "được lòng" đông đảo người xem. Ngày 25/5/2012, chuyên mục Chia sẻ, hiển thị trên trang nhất của Phunutoday.vn “giật” lên hàng loạt bài mà chỉ cần đọc tựa đã choáng: Chán chồng, tôi tìm đến phi công trẻ; Dân văn phòng gần như ai cũng ngoại tình; Thỏa mãn với cùng lúc ba người, tôi ghê tởm chính mình; Tôi thỏa dục vọng với sếp và cả đối tác của sếp... Tờ Cuộc sống (ấn phẩm của báo Nhân đạo và Đời sống), số 3, ra ngày 21/5/2012 không ngại bung hình bán nude của nam người mẫu Hà Việt Dũng ra gần hết trang nhất, minh họa cho bài “Tình dục cầu danh”.

Tháng 5/2012, Sở Thông tin và Truyền thông TP.HCM đã thống kê hàng loạt bài vi phạm các quy chuẩn báo chí, có nhắc đến một số bài: “Đứa cháu bệnh hoạn không cưa đổ mợ thì đốt chợ khiến cả xã xém đi ở đợ” hay “Những cuộc đời lụi tàn hậu khoảnh khắc càn quấy tốc váy hoa hậu Đại học Sư phạm” (ấn phẩm Pháp luật và Thời đại, số 32, tháng 5/2012); “Lời sám hối của một phụ nữ chơi trò đùa cợt với thân xác đàn ông” (Cảnh sát toàn cầu - số 69, tháng 5/2012); “Gặp lại cháu bé 5 tuổi bị xâm hại tình dục bị vứt bỏ tại chùa Bồ Đề: Choáng váng trước tội ác thú tính của kẻ đội lốt người”. Ấn phẩm Hôn nhân và Pháp luật thứ 7 cũng bị “điểm mặt” với bài “Nỗi oan của người vợ khi có con với người chồng yếu khoản ấy”, “Phạm tội hiếp dâm vì một chữ yêu khờ dại...”.  Thật khó tưởng tượng, những nội dung như vậy lại có thể xuất hiện trên mặt báo!

Gần đây, chuyện kỹ thuật chốn phòng the cũng được các báo “giải trí” khai thác mạnh mẽ, đặc biệt là các trang mạng. Trang 24h.com.vn không ngại đưa ra những đề tài rất nhảm nhí, như “Bị em chồng bắt gặp lúc ái ân” (kể lại chuyện đang ái ân với chồng thì bất ngờ em chồng bước vào), “Quần lót hình chú mèo Đôrêmon” (kể chuyện đang ái ân với người tình, bị mẹ phát hiện); “Báo động cháy ở chung cư” (kể chuyện cả hai chuẩn bị ân ái thì chuông báo cháy reo, cả hai quấn khăn tháo chạy, bị mọi người nhìn chằm chằm)...

Với văn hóa người Việt, chuyện chăn gối vẫn được liệt vào chuyện thầm kín, tế nhị. Trong khi các báo chính thống vẫn cố gắng nói tránh, nói gần nói xa, thì các báo “giải trí” không ngại thể hiện sự trần trụi, khiến độc giả đỏ mặt khi tiếp cận.

CHUYỆN VỤ ÁN: CÂU KHÁCH BẰNG MỌI GIÁ

“Dù “lá cải”, tuyên truyền sai pháp luật, mô tả tình tiết vụ án “lệch” nhưng rất khó “bắt giò” các tờ báo này. Họ khéo léo ghi tắt tên nhân vật, có khi chỉ là một chữ T., chữ H., địa danh thì chung chung, và thêm thắt tình huống ly kỳ để câu khách. Đáng nói, “thủ thuật” này rất khó bắt lỗi vì người bị họ quy lỗi là… “hung thủ” đã bị bắt vào tù, hoặc đã bị xử án. Người bị “bôi tro” không có cơ hội để phân trần, chỉ người đọc, dù được cảm giác “no mắt, đầy tai” nhưng thật sự thiệt thòi vì bị thông tin sai lệch làm hoang mang, lo sợ”, luật sư Phạm Lĩnh Sơn, Phó Văn phòng Trợ giúp pháp lý phụ nữ số 6 đánh giá như vậy về những thông tin liên quan đến vấn đề pháp luật trên các báo “lá cải”.

Vụ án vừa xảy ra, chưa có quyết định khởi tố bị can, chưa có kết luận điều tra nhưng các “vườn cải” đua nhau khai thác, thêm thắt tình tiết, phỏng vấn luật sư, các chuyên gia để dự đoán, thậm chí “kết luận” thay cho tòa án! Ngày 14/7, một vụ án mạng xảy ra ở P.Tân Quy, Q.7, TP.HCM. Trang tin điện tử VnExpress đưa tin có đoạn: “kẻ giết người là bạn thân của nạn nhân, gần đây đến nhà chơi, xảy ra một số mất mát, nên đã bị cha của nạn nhân (cũng là một người đã bị giết trong vụ này) cấm cản…”. Ngay sau đó, các báo mạng nhao nhao “vào cuộc”. Có báo “luận” ngay: “Bị ngăn cản tình yêu, kẻ đồng tính giết cha bạn tình!”. Bà Lê Thị Mỹ Duyên - Chủ tịch Hội LHPN P.Tân Quy, Q.7, TP.HCM cho biết: “Sự bới móc của báo chí đã khiến nạn nhân không thể sống nổi ở nơi cư trú cũ. Để tránh lời đàm tiếu của thiên hạ rằng mình là kẻ đồng tính, chị phải về nhà mẹ ruột lánh nạn. Chị từ chối gặp gỡ phóng viên vì không muốn “bị đưa lên báo” một lần nữa, dù chỉ để thanh minh”.

Là một “nạn nhân” thường xuyên được những tờ “lá cải” trích đăng ý kiến, nhận định ở góc độ pháp luật trước các vụ án nghiêm trọng, luật sư Huỳnh Minh Vũ, Đoàn luật sư TP.HCM bức xúc: “Có lần tôi tình cờ đọc được bài viết của một tác giả đăng trên báo mạng, họ đã tự “gom” các câu trả lời tư vấn pháp luật của tôi có chung đề tài trên báo in để đưa thành một box minh họa cho bài viết của mình. Điều đáng nói là họ biên tập, chỉnh sửa không đúng với quan điểm của tôi. Ngoài ra, văn bản pháp luật thường được điều chỉnh cho phù hợp yêu cầu thực tế và người tuyên truyền pháp luật phải cập nhật liên tục, nên việc các báo mạng lấy lại ý kiến trả lời của các luật sư hoặc chuyên gia pháp luật từ nhiều năm trước sẽ dễ bị lạc hậu và sai luật”.

Ngoài chức năng truyền thông, báo chí có lợi thế đặc biệt trong việc định hướng dư luận xã hội và tham gia vào quá trình giáo dục thẩm mỹ, hình thành phong cách ứng xử xã hội. Do vậy, tình trạng "bùng nổ" của báo chí "lá cải" đang tạo nên mối lo ngại lớn cho toàn xã hội.