Cái thời bao cấp, đi học xa nhà, sức thanh niên ăn gì cũng thấy ngon, không biết no mà, những bữa cơm thì luôn thường trực lỏng chỏng mấy miếng thịt mỡ trôi lửng lờ trong tô canh chỉ toàn nước. Ngay cả rau xanh không hiểu sao cũng thiếu thì, những trái thanh long chín mỏng vỏ, xẻ làm sáu, rồi chỉ cần lột nhẹ cái phần vỏ màu đỏ bên ngoài, tận hưởng từ từ vị ngọt thanh pha chút xíu chua chua, mát miệng luôn là “thiên đường của mơ ước”. Thiên đường hơn nữa là trái thanh long có thể ăn no, ăn hết, không lựa bỏ hột như mãng cầu hay sapôchê! 

Cái thời mà, trái thanh còn là món quà không quá cao sang, đắt đỏ nhưng cũng không tầm thường khiến người nhận thờ ơ.

Thời gian trôi đi, cuộc sống với những biến động thăng trầm, trái thanh long cũng không loại trừ quy luật “thịnh - suy”. Khi thanh long được trồng công nghiệp đại trà và xuất bán ra nước ngoài thì người tiêu thụ trong nước lại thấy nó thường hơn so với những loại trái cây khác. Và rồi, để tạo thương hiệu, người ta lấy giống ngoại nhập về, bày thêm cho thanh long đủ kiểu ruột vàng, ruột đỏ…

Tôi cũng như nhiều người thờ ơ nhìn trái thanh long theo kiểu cái gì nhiều quá cũng không ngon. Nhất là khi nó không còn được trồng theo cách tự nhiên mà tạo hóa sắp đặt. 

Thanh Long vào mùa đỏ rực ở chợ chỉ có các bà nội trợ lớn tuổi mua về đơm ngày rằm hay chưng bàn thờ ông địa. Nhiều khi chưng đến héo, nhăn nhúm lớp vỏ ngoài, không ai ăn, đành bỏ! 

Tuy nhiên, mới đây, có dịp ngồi trên xe lửa đi dọc dải đất miền Trung, nhìn đồng lúa nối tiếp đồng lúa chen lẫn những cánh rừng cây thưa thớt khô cằn, những đồi cát nắng nóng bỏng, chói mắt, tôi chợt bàng hoàng khi thấy hoa thanh long nở trắng từng vạt đồi. Thanh long mọc tự nhiên gá vào cây lớn dạng mít, xoài, vươn ra xung quanh những cánh tay xương rồng dài ngoẵng đính trên đó những bông hoa thanh long đài cát, duyên dáng, dịu dàng, sáng rực một vùng cây khô, xơ xác. Và rồi, kỳ diệu hơn nữa vừa hết vạt đồi hoa trắng lớp, rừng bỗng rực lên bởi một “giàn đồng ca” của thanh long chín đỏ vào mùa. Người ta nói rằng ở một nơi nào đó, khi nhiệt độ ngày và đêm chênh lệch nhau khá cao, cây sẽ cho trái ngọt hơn. Riêng với thanh long, trái chín mọng trên cây tích lũy tối đa độ ngọt nên tôi tin chắc rằng những trái thanh long rừng này sẽ rất ngon. Chợt hiểu, thanh long về chợ bây giờ không ngon do người ta đã không chờ đến khi chất ngọt của trái được chuyển hóa hết trên cây. Trái chín dễ hỏng khi vận chuyển, mà thanh long lại có đặc tính không tiếp tục chín hay ngọt thêm sau khi hái xuống.

Từng vạt thanh long lướt qua cùng lúc ký ức được kích hoạt nhanh chóng. Ở đó trái thanh long là sự thèm thuồng kèm thêm nỗi nhớ nhà nhiều khi đến quay quắt. Ở đó có trái thanh long ướp lạnh hay ly thanh long đá - đường mẹ làm sẵn, dịu mát những trưa hè nóng nực. Ở đó là những mùa thanh long chín treo lủng lẳng, đặc gật trên cây mít phía sau nhà. Ở đó có một thời khó khăn, mỗi trái thanh long được mẹ bọc kỹ mấy lần lớp giấy báo, đặt nhẹ nhàng trong chiếc giỏ cũng lót mấy lớp giấy mang vào Sài gòn cho dì. Có những bữa cơm gia đình đầy ắp tiếng cười vui khi mẹ dọn lên món tráng miệng cuối cùng. Một thời cha vất vả ngược xuôi, mẹ chắt chiu từng đồng bạc mong con cái nên người. 

Ôi, những mùa thanh long êm đềm, mùa ngọt ngào yêu thương!